गेल्या काही काळापासून ५०० रुपयांच्या नोटा चलनातून बंद होणार असल्याच्या चर्चा सुरू आहेत. २००० रुपयांची नोट बंद झाल्यानंतर ५०० रुपयांच्या नोटांवरही असेच पाऊल उचलले जाण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. जरी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI) याबाबत कोणतीही अधिकृत घोषणा केलेली नसली, तरी काही तज्ज्ञांच्या मते, मार्च २०२६ पर्यंत ५०० रुपयांची नोट चलनातून टप्प्याटप्प्याने बाहेर काढली जाऊ शकते.
तज्ज्ञांचे अंदाज आणि त्यामागील प्रमुख कारणे
बँकिंग तज्ज्ञ अश्विनी राणा यांच्या मते, आरबीआय नोटबंदीसारखा अचानक निर्णय घेणार नाही. त्याऐवजी, हळूहळू या नोटांचे चलन कमी करण्यावर लक्ष केंद्रित केले जाईल. यासाठी, आरबीआय १०० आणि २०० रुपयांच्या नोटांचा पुरवठा वाढवू शकते. एटीएम आणि बँकांमध्ये लहान मूल्याच्या नोटा जास्त प्रमाणात उपलब्ध करून ५०० रुपयांच्या नोटा बाजारातून काढून घेतल्या जातील आणि त्या बँकेत जमा होतील.
५०० रुपयांची नोट बंद करण्यामागे ही तीन प्रमुख कारणे असू शकतात:
१. काळ्या पैशांवर नियंत्रण: मोठ्या मूल्याच्या नोटांचा वापर अनेकदा बेकायदेशीर व्यवहारांसाठी होतो. आयकर विभागाच्या धाडींमध्ये मोठ्या प्रमाणात ५०० रुपयांच्या नोटा जप्त केल्या गेल्या आहेत. यावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी आणि भ्रष्टाचार कमी करण्यासाठी आरबीआय ५०० रुपयांची नोट बंद करण्याचा विचार करू शकते. यामुळे काळा पैसा बँकिंग व्यवस्थेत परत आणण्यास मदत होईल.
२. लहान नोटांना प्रोत्साहन: ५०० रुपयांच्या नोटांचे चलन कमी केल्याने बाजारात १०० आणि २०० रुपयांच्या नोटांचा वापर वाढेल. यामुळे सामान्य व्यवहारांसाठी सोय होईल आणि चलनाची लहान नोटांची उपलब्धता वाढेल.
३. डिजिटल व्यवहारांना चालना: सरकार आणि आरबीआय डिजिटल पेमेंटला प्रोत्साहन देण्यासाठी मोठ्या नोटांवर मर्यादा आणत आहेत. डिजिटल व्यवहारांमुळे पैशांचे व्यवहार अधिक पारदर्शक होतात आणि काळ्या पैशाचा मागोवा घेणे सोपे होते. ५०० रुपयांची नोट बंद केल्यास लोकांना डिजिटल पेमेंटचा अवलंब करण्यास प्रोत्साहन मिळेल.
या निर्णयामुळे सामान्य नागरिकांवर थेट परिणाम होणार नाही, कारण ही प्रक्रिया हळूहळू आणि नियोजित पद्धतीने राबवली जाण्याची शक्यता आहे. मात्र, तज्ज्ञांच्या अंदाजानुसार, पुढील काही वर्षांत ५०० रुपयांची नोट आपल्या हातातून हळूहळू गायब होऊ शकते.
